محدودیت منابع آب باعث شده است استفاده از روشهای آبیاری تحتفشار در سالهای اخیر جایگاه ویژه در کشاورزی
داشته باشد. در روشهای آبیاری میکرو (خرد آبیاری یا آبیاری موضعی) آب فقط در نزدیکی ریشه گیاه جریان داشته و
بخشی از زمین که فاقد گیاه است آبیاری نمیشود. در این روشها، انتقال و توزیع آب در داخل مزرعه توسط لوله
صورت میگیرد و از تلفات انتقال نیز جلوگیری میشود. سیستمهای آبیاری میکرو مشتمل بر انواع قطره چکانها،
فوارهها یا حبابسازها، لولههای نواری منفذدار، لولههای تراوا، خرد آبپاشها، میکروجتها و غیره میباشند. سیستمهای
آبیاری میکرو بسته به وضعیت کمی و کیفی آب، نوع محصول، امکانات فنی موجود، نوع خاک، پستی و بلندی زمین و
شرایط آب و هوایی بهکار گرفته میشوند. عملکرد سیستمهای آبیاری میکرو، علاوه بر طراحی و اجرای صحیح سیستم
آبیاری، به کیفیت وسایل و تجهیزات مورد استفاده، چگونگی مدیریت بهرهبرداری، سرویس، نگهداری و مراقبتهای
بهرهبرداری بستگی دارد. اگر سیستمهای آبیاری میکرو از دقت طراحی و اجرای بالایی برخوردار باشند و همچنین از
تجهیزات و وسایل با کیفیت مناسب استفاده شده باشد، اگر سرویس، نگهداری و مراقبتهای بهرهبرداری به درستی اجرا
نشود، سیستمهای فوق در اندک زمانی پس از بهرهبرداری با مشکل جدی مواجه خواهند شد.
آبیاری میکرو
در روشهای آبیاری میکرو آب از یک منبع مرکزی دریافت و با فشار مناسبی که توسط پمپ تأمین میشود، در داخل
شبکهای از لولههای اصلی، نیمهاصلی، آبرسان و آبده به جریان در میآید. لولههای آبده که معمولا از کنار ردیف
گیاهان عبور میکنند مجهز به قطرهچکانهایی میباشند که جریان آب توسط آنها با فشار کم روی زمین پخش
میشود. همچنین از وسایل جانبی مورد استفاده در این سیستمها میتوان به شیرهای یکطرفه قطع و وصل، اتصالات و
تجهیزات تزریق کود، سم، اسید و ادوات اندازهگیری و تصفیه آب که عموما در بخش کنترل مرکزی نصب میشوند
اشاره کرد. عملکرد صحیح سیستمهای آبیاری میکرو به عوامل مختلفی از جمله طراحی و اجرای صحیح، استفاده از
تجهیزات و وسایل با کیفیت مناسب، مدیریت بهرهبرداری، سرویس و نگهداری مناسب بستگی دارد.
مزایای اصلی سیستمهای آبیاری میکرو
صرفهجویی در میزان آب مصرفی و افزایش بازده آبیاری
امکان انجام آبیاری با جریانهای کم
امکان انجام کودآبیاری و کنترل پخش مواد مغذی گیاهی
امکان استفاده از آبهای شور
بهبود کیفی محصول
عدم نیاز به تسطیح و تراسبندی اراضی
محدودیتهای اصلی سیستمهای آبیاری میکرو
گرفتگی خروجیها
تجمع املاح در سطح خاک (پیرامون پیاز رطوبتی)
بالا بودن هزینه اولیه و هزینههای راهبردی و نگهداری سیستم
نکات کاربردی و مدیریتی در سیستمهای آبیاری میکرو
سیستمهای آبیاری میکرو بیش از سایر سیستمهای آبیاری نیاز به مدیریت دارد. بهرهگیری از منابع آب و خاک و مزایای
این سیستمهای آبیاری تنها در سایه یک نظام مدیریتی کارآمد امکانپذیرخواهد بود. شستشو و بازبینی لولههای
نیمهاصلی و آبده، تعویض خروجیها، نحوه استفاده از کود، وضعیت سیستم تصفیه، دور و مدت آبیاری در کاربرد و
مدیریت روشهای آبیاری میکرو نقشی مهم دارند.
از عمدهترین ملاحظات مدیریتی در این سیستمها میتوان به مواردزیر اشاره کرد:
فشار توصیه شده باید با استفاده از فشارسنجهای موجود در سیستم و شیرهای تنظیم فشار تنظیم شود. در این راستا تعداد قطعاتی که همزمان آبیاری میشوند نیز باید طوری انتخاب شود که فشار سیستم جوابگو
باشد.
حجم آب آبیاری باید بر اساس برنامه و تقویم آبیاری با دبیسنج حجمی کنترل شود.
میزان نفوذ آب در خاک و کفایت حجم خاک مرطوب شده در اطراف ریشهها باید در مراحل مختلف رشد گیاه به طور مرتب کنترل و بررسی شود.
کفایت آبیاری با توجه به نیاز آبی گیاه در مراحل مختلف رشد بررسی و کنترل شود.
شوری آب و خاک به طور مداوم بررسی و در صورت لزوم نسبت به کاهش دور آبیاری اقدام شود.
میزان کود تزریقی با توجه به نیاز گیاه در مراحل مختلف رشد تعیین و تزریق شود.
آبیاری بر اساس تقویم آبیاری و با در نظر گرفتن مراحل حساسیت گیاه به آب اجرا شود.
تصفیه فیزیکی و اصلاح شیمیایی آب روشی مؤثر در پیشگیری خطر گرفتگی لولهها و قطرهچکانها است که در آبیاری
قطرهای ضرورتی غیرقابل اجتناب است. در تصفیه فیزیکی مواد درشت آلی و غیرآلی معلق در آب از آن جدا میشود.
تصفیه شیمیایی شامل اضافه کردن یک یا چند ماده شیمیایی به آب است تا از رسوب شیمیایی و رشد بیولوژیکی
موجودات زنده در داخل آب جلوگیری شود.
تصفیه فیزیکی آب
سیستمهای آبیاری میکرو تنها در صورتی موفقیتآمیز خواهند بود که از آنها مراقبت لازم بهعمل آید و به خوبی
نگهداری شوند. یکی از مهمترین مراقبتهای ضروری این سیستمها کنترل گرفتگی روزنهها میباشد.
در این رابطه لازم است عملیات زیر به طور مرتب اجرا شود:
صافیها باید به طور مرتب بازدید و در صورت لزوم شستشو شوند. بدین منظور نصب فشارسنجهایی در سیستم
کنترل مرکزی برای تعیین زمان مناسب شستشو ضروری است. هر زمان که اختلاف فشار بین قسمت ورودی و خروجی
صافیهای شنی، از حدود 3 تا 5/3 متر بیشتر از اختلاف فشار در حالت معمولی (تمیز بودن صافی) شد، نشاندهنده
این است که صافی باید شستشو شود.
اگر آب آبیاری مقدار زیادی رس و لای داشته باشد لازم است از سیستم شستشوی خودکار استفاده شود.
حداقل هفتهای یک بار دستگاههای تزریق کود، تنظیمکنندههای فشار، دبیسنجها، فشارسنجها و پمپ بازدید و بررسی شوند تا از کارکرد آنها اطمینان حاصل شود.
حداقل ماهی یک بار آبدهی قطرهچکانها در مزرعه بازدید و کنترل شود.
شستشوی فصلی لولهها آبده و آبرسان (مانیفولد) جهت جلوگیری از گرفتگی قطرهچکانها توصیه میشود.
در صورت وجود مشکلات بیولوژیک (جلبک، خزه و….) و شیمیایی در آب آبیاری که با انجام آزمایش آب تعیین میشود، باید ضمن مشاوره با کارشناس خبره از روشهـای اصلاح شیمیایی استفاده کرد.
قبل از تزریق کود یا مواد شیمیایی از اینکه غلظت آنها از حـد مجاز تجاوز نکرده و یا این مواد برای سیستم لوله و قطره چکـان مضر نباشد اطمینان حاصل شود
هنگام استفاده از کودهای شیمیایی در آبیاری قطرهای باید حتما به کیفیت آب توجه کرد، در آبهایی که میزان بیکربنات و اسیدیته بالاست، در صورت اسـتفاده از کودهای نامناسب خطر گرفتگی خروجیها افزایش
مییابد.
تزریق کود باید یک ساعت پس از شروع کار سیستم شروع شده و حدود یک ساعت قبل از خاتمه آبیاری پایان پذیرد تا زمان کافی برای شستشوی سیستم فراهم شود.
در مسیر انتقال آب از محل منبع آب تا محل سستم آبیـاری بایـد تا حد ممکن از آلودگی آب به ذرات خاک یا مواد بیولوژیکی جلوگیری کرد و در صورت امکان انتقال آب در این مسیر توسط لوله صورت گیرد.
سرویس، نگهداری و مراقبتهای بهرهبرداری
عملیات شستشوی اولیه
بعد از نصب هر سیستم آبیاری میکرو و به منظور راه اندازی آن باید ابتدا تمام قسمتهای آن شستشو شود تا خطر
انتقال مواد اضافی و زائد به خروجیها از بین رود. در شستشوی اولیه درحالیکه شیر فلکههای ورود آب به لولههای
فرعی بسته هستند، ابتدا شیرفلکه موجود در انتهای لوله اصلی باز شود. بعد از شستشوی لولههای اصلی به همین
ترتیب لولههای آبرسان و در نهایت لولههای آبده شستشو شوند. در زمان شستشوی لولههای آبرسان (مانیفولد)، علاوه
بر باز بودن انتهای لوله آبرسان باید انتهای لولههای آبده آن واحد آبیاری نیز باز باشد تا درصورتیکه ذرات خاک و مواد
زائد همراه با آب وارد لولههای آبده شد از انتهای لولههای آبده خارج شود و قطرهچکانها مسدود نشوند. بسته به
ظرفیت سیستم آبیاری معمولا لولههای آبرسان (مانیفلد) یک به یک شسته میشوند. مدت شستشو به اندازه شبکه و
نوع سیستم آبیاری بستگی دارد و غالبا 15 تا 30 دقیقه ادامه مییابد.
تمیز کردن صافیها و لولههای آبده
الف) طریقه تمیز کردن جداکننده یا سیکلون:
سیکلونها قادرند بخش عمدهای از ذرات شن و سیلت معلق در آب آبیاری را جدا سازند. از اینرو قادر به جداسازی ذرات
ریز و ذراتی که وزن مخصوص آنها از آب کمتر است، نمیباشند. در زیر هر سیکلون محفظهای برای تجمع ذرات جامد
معلق در آب که به وسیله سیکلون از آب جدا میشوند تعبیه شده است. با توجه به میزان مواد معلق موجود در آب
ضروری است که روزانه یا هر چند روز یکبار دریچه این محفظه را باز و مواد موجود در آن را تخلیه کرد و مجددا برای کار
آماده کرد. درصورتیکه محفظه مذکور پر باشد، سیکلون وظیفه خود را که همان جداسازی ذرات معلق در آب است به
خوبی انجام نخواهد داد و در نتیجه کل ذرات موجود در آب وارد صافیهای شنی خواهد شد.
ب) طریقه تمیز کردن صافیهای شنی:
اساسا صافیهای شنی در مواردی که آب آبیاری حاوی مقدار زیادی مواد معلق در آب یا ذرات مواد آلی نظیر جلبک و
خزه باشد، بهکار میروند. این صافیها قادر هستند در زان جـدا کردن ذرات، جریان زیادی را از خود عبور دهند. برای
شستشوی صافیهای شنی معمولا از جریان معکوس آب استفاده میشود که به شستشوی معکوس معروف است.
در طی این فرایند هرگونه ذراتی که در لابلای ذرات شن محبوس شده به خارج رانده میشود. جریان معکوس باید به
اندازهای باشد که ذرات معلق از آن خارج شده و دانههای اصلی صافی را جابهجا نکند و از خارج شدن ذرات شن
جلوگیری کند. آب ناشی از شستشو از طریق لولههای آبگیر به صورت فاضلاب خارج میشود.
ج) طریقه تمیز کردن صافیهای توری یا دیسکی:
در داخل صافی توری، صفحات مشبک توری که معمولا از جنس فولاد ضد زنگ و یا پلاستیکی میباشند وجود دارد.
برای تمیز کردن آن لازم است که صافی باز شده و پس از بیرون آوردن توری تمیز شود. در داخل صافیهای دیسکی نیز
دیسکهای صافی وجود دارد که باید در هر نوبت آبیاری بازدید و تمیز شوند.
برای تمیز کردن این صافیها به شرح زیر عمل شود:
- شیرفلکه ورودی و خروجی فیلتر بسته شود
- در فیلتر را باز شود
- شبکه توری یا دیسکی را خارج کرده و به آرامی با آب تمیز آن را بشویید. در هنگام شستن و یا بیرون آوردن دقت
- شود به شبکه توری یا دیسکها صدمه وارد نشود. در صورت مشاهده هرگونه خرابی (پارگی، سوراخ و…) نسبت به تعویض آنها اقدام شود. به هیچ وجه در هنگام آبیاری از صافی بدون شبکه توری یا دیسک استفاده نشود.
- داخل محفظه صافی به خصوص کف صافی بازدید و در صورت وجود شن یا ماسه تمیز شود تا در موقع بستن فیلتر مشکلی ایجاد نشود.
د) طریقه تمیز کردن لولههای آبده:
انتهای لولههای آبده را حداقل ماهی یک بار باز کرده و اجازه دهید آب حداقل ده دقیقه از انتهای آنها خارج شود. در ابتدا آب کدر از انتهای آنها خارج شده، پس از چند دقیقه آب تمیز خواهد شد.
لوله و اتصالات پنج لایه برندهای:
لوله پنج لایه نیوپایپ ،لوله پنج لایه آرین پایپ ، لوله پنج لایه بهتراشان ، لوله پنج لایه سوپرپایپ ، لوله پنج لایه ایزی پایپ ، لوله پنج لایه آذران ، لوله پنج لایه ایزوپایپ ، لوله پنج آرسین پایپ ، لوله پنج لایه بیست بسپار ، لوله پنج نیک بسپار،لوله پنج لایه نونام پایپ ، لوله پنج لایه وحید ، لوله پنج لایه یزد لوله
لوله و اتصالات پلیکا برندهای :
پلیکا اینگل ، پلیکا پلیمر گلپایگان ، پلیکا پارس زنده رود پلاست ، پلیکا یزدپلیمر ، پلیکا سمنان ، پلیکا وینوپلاستیک ، پلیکا داراکار ، پلیکا هراز ، پلیکا نوین پلاستیک
پلیکا سمنان پویش ، گلسار پلیمر گلپایگان ، پلیمر یاس ، پلیکا تهران اتصالات ، پلیکا سمنان
شیرآلات بهداشتی و صنعتی برندهای:
شیرآلات امین شیر ، شیرآلات کهن ، شیرآلات اوشه ، شیر آلات قهرمان ، شیرآلات کیزایران ، شیرآلات وگ ایران ، شیرآلات سیم ایتالیا ،شیرآلات کیتز ،شیرآلات اهورا داراکار ، آذران ، میراب ، شیر آلات سامین
لوله و اتصالات تک لایه برندهای :
اتصال بسپار ، یزدبسپار ، نیک بسپار ، آذین لوله سپاهان ، چابهار ، یزدپلیمر ، بیست بسپار ، وحید ، یزد لوله
پوش فیت برندهای:
پوش فیت پلی ران اتصال ، پوش فیت نیوفلکس ، پوش فیت یزد بسپار ، پوش فیت نیک بسپار ، پوش فیت سوپردرین ، پوش فیت وحید ، پوش فیت یزد لوله
پلی اتیلن برندهای:
پلی ران اتصال ، کوشان اتصال ، پلی رود اتصال ، ایران دریپ ، دینا پلیمر