انواع روش های زهکشی
زهکشی :
تاریخچه زهکشی تقریبا به دویست سال پیش برمیگردد. آب در حالت عادی از زمین بطور طبیعی خارج میشود ولی
جهت تسریع این عمل از زهکشی با انواع مختلف استفاده میشود.
انواع زهکش :
-
زهکش روباز
-
زهکش لوله ای
-
زهکش لانه موشی ( Mole drian )
-
زهکش عمودی ( چاه )
-
زهکش حائل
زهکش روباز :
کانالی با مقطع ذوزنقه ای یا مستطیلی شکلی میباشد. که حرکت آب در آن بصورت ثقلی میباشد.
free board درکانال زهکشی به مراتب بیشتر از کانال آبیاری است .
نکته : کانال زهکشی در گودی و کانال آبیاری در ارتفاع است .
زهکش های لوله ای :
این زهکشها در سه نوع یافت میشوند :
الف : تن بوشه ای ( سفالی )
ب: پلاستیکی
پ: سیمانی
لوله زهکشی سفالی در قطر ۵ ،۶ ، ۸ ،۱۰ ، ۲۰ سانتی متر و طول ۳۰ سانتی متر تولید میشوند. حسن لوله زهکشی
سفالی این است که در برابر واکنش شیمیایی آب مقاوم است. لوله زهکشی سیمانی در قطرهای مختلفی تولید
میشوند و معمولا روی لوله زهکشی مشبک است . لوله سیمانی معمولا به قطر ۱۰ ،۱۵ ، ۲۰ سانتی متر و طول ۳۰
سانتی متر موجود است . باید توجه داشت برای زهکشی در خاکهای سولفات دار باید در ساخت این لوله ها از سیمان
ضد سولفات استفاده شود .
لوله پلی اتیلن زهکشی ( پلی اتیلن و پی وی سی )به دو صورت صاف و موجدار تولید میشوند . در شرایط یکسان قطر
لوله زهکشی موجدار را باید ۲۰ درصد بیشتر از طول لوله زهکشی صاف در نظر گرفت که این مساله به خاطر بوجود
آمدن افت ناشی از موجهای لوله زهکشی است . طول لوله زهکشی تا ۱۰۰ متر هم میرسد .
زهکش لانه موشی :
زهکش لوله ای یک نوع تونل زیر زمینی است که از عبور یک قیف مخروطی شکل در خاک درست میشود. این زهکش
معمولا در مناطقی بکار میرود که مواد آلی آن زیاد است و برای یک فصل زراعی کاربرد دارد.
زهکش عمودی :
سیستم کار این نوع زهکش همانند چاه میباشد و هرچه تعداد چاهها در یک منطقه بیشتر باشد اثر زهکشی بیشتر خواهد
بود. ضمنا در این نوع زهکشی می بایست آب جمع شده در چاه مکش شده و به محل مناسبی انتقال یابد. عمل تخلیه
آب از چاه زهکشی را (Dewatering) میگویند.
زهکش حائل :
این نوع زهکش بیشتر برای جدا کردن دو قطعه زمین از هم بکار میرود تا آبی که در اراضی مجاور جریان دارد وارد اراضی
مورد نظر نشود . عمق این نوع زهکش معمولا در حدود ۲ تا ۲٫۵ متر است و جهتکانال عمود بر آب زیر زمینی می باشد.
معیارها و عوامل انتخاب زهکش لوله ای، کانال ها به عنوان زهکش های مزرعه
عواملی چند به شرح زیر برای انتخاب یکی از انواع زهکش های لوله ای، ترانشه ها یا انهار به عنوان مناسب ترین
سیستم برای زهکشی مورد توجه قرار می گیرد.
آب سطحی :
کانال ها یا نهرهای روباز علاوه بر زهکشی زیر زمینی قادر به جمع آوری رواناب های سطحی مثل باران و برف و آب
حاصل از استفادههای مردم نیز می باشند.
در حالی که زهکش لوله ای فقط در شرایط بسیار ویژه می تواند اینگونه عمل نماید. همچنین کانال ها و نهرهای زهکشی
محل مناسبی برای ذخیره موقت سیستمهایی است که با پمپاژ تخلیه میشود.
اشغال اراضی :
حفر زهکش های زیر زمینی به صورت ترانشه یا نهر روباز تا حدود
۱۵ درصد از اراضی را اشغال مینماید که در زمینهای بزرگ سطح
وسیعی از زمین را شامل می گردد. در حالی که زهکش های لوله ای
در زیر زمین کار شده و جایی را اشغال نمی کند و هم از سطح زمین
موجود نمی کاهد.
مزاحمت برای عملیات زراعی :
ترانشه ها یا نهرهای روباز فعالیت ماشین آلات کشاورزی و دامداری
را محدود می کنند و در نتیجه هزینه های حاصل از عملیات زراعی
افزایش می یابد.
نگهداری :
کانال ها یا نهرهای روباز به طور دایم (۱ تا ۲ بار در سال) نیاز به
عملیات تعمیر و نگهداری و لایروبی دارند. در حالی که زهکش لوله ای
زیرزمینی هر ۳ تا ۶ سال یک بار به اجرای عملیات نگهداری نیاز
پیدا می کند و در برخی موارد حتی نیازی به اجرای عملیات نگهداری
به صورت دوره ای نیست.
نصب :
زهکش های لوله ای به سادگی به وسیله ماشین آلات در عمق و با شیب معین نصب می شود. احداث ترانشه ها یا کانال های
روباز با استفاده از ماشین آلات حفاری یا دستی نسبتا مشکل تر است.
شرایط خاک :
ممکن است شرایط خاک منطقه زهکشی موانع یا مزایایی جهت استفاده
از نهرهای روباز یا زهکش های لوله ای به وجود آورد (مثلا خطر فرسایش
سریعتر خاک در نهرهای روباز)
هزینه ها :
هزینه های اجرا و تدارک مصالح، ابزار، تجهیزات و غیره…
با نگاهی به تجارب بدست آمده در طول سالیان استفاده از سیستم
زهکش لوله ای (لوله زهکش پلی اتیلن) نتایج بدست آمده نشان میدهد
نصب لوله پلی اتیلن زهکشی باعث شرایط بهتر و عملکرد مطمئن تر
میشود، در ضمن همیشه اراضی وجود دارند که هم به زهکش سطحی
و هم به زهکش زیر زمینی نیاز دارند (مناطق مرطوب) که در این
صورت وجود نهرها مزاحمت زیادی برای عملیات زراعی فراهم میسازد.
بیشتر معیارها و ضوابطی که برای آرایش شبکه و طراحی مسیر
زهکش لوله ای مورد استفاده قرار می گیرد برای زهکش های روباز
نیز کاربرد دارد. به طور معمول کانال های زهکشی روباز برای آرایش
شبکه زهکشی در سیستم طبیعی یا موازی مناسب تر بوده و با آن
سازگارتر است.
زهکش های روباز با فواصل زیاد (۱۰۰ تا ۲۰۰ متر) و عمق ۲ تا ۳ متر
در اراضی تحت آبیاری برای زهکشی آب زیر زمینی و کنترل شوری به کار می رود .